Het kwik zakt weer flink en we krijgen winterse temperaturen, maar enkel in dit seizoen kunt u de sterren zo mooi en zo vroeg waarnemen. En wie gaat er nu niet naar buiten als Orion, het Zevengesternte of het oog van de Stier lonken?

De hemelkalender met interessante gebeurtenissen voor de komende drie maanden: de astronomische infografiek „Astrohoogtepunten in de winter 2019/2020“ toont u wanneer u uw blik tot de hemel moet richten.

Wij wensen u veel plezier tijdens uw waarnemingen!

December

1-12 Planetenreeks

In de avondschemering ziet u een mooie constellatie van de planeten Jupiter, Venus en Saturnus. Ze worden begeleid door de wassende Maan.

11-12 Saturnus bij Venus

In de avondschemering boven de noordwestelijke horizon staan vandaag de planeten Venus en Saturnus bij elkaar. Let u op het helderheidsverschil tussen de twee planeten, die op een afstand van nog geen 2 graden langs elkaar heen suizen.

11-12 Maan bij Aldebaran

Reeds op de vroege avond zien we Aldebaran, het oog van het sterrenbeeld Stier, boven de horizon opduiken. Vandaag laat hij zich in de buurt van de bijna volle Maan zien. Een mooie avond om planeten en dubbelsterren waar te nemen.

13-12 Geminiden

Als de hemel in de avond helder is, kunt u het beste richting het zuiden kijken. Het lijkt namelijk alsof de meteorenzwerm „Geminiden“ uit het sterrenbeeld Tweelingen komt. Nauwkeuriger gezegd: uit een plek twee graden boven de ster Pollux. Tussen 21:00 uur en 06:00 uur maakt u de meeste kans ze waar te nemen. De Geminiden behoren met 120 meteoren per uur tot de zwermen met het hoogste aantal vallende sterren. Helaas wordt het zicht dit jaar beperkt door de volle Maan. Laat deze gebeurtenis echter niet aan u voorbijgaan.

23-12 Maan bij Mars

Vroege vogels opgelet: een dag voor Kerstmis is het de moeite waard vroeg op te staan en een blik op de hemel te werpen. In de ochtendschemering straalt een slanke maansikkel die slechts voor 10% wordt verlicht en begeleid wordt door de oorlogsgod Mars.

23-12 Ursiden

De Ursiden zijn een meteorenzwerm die u de hele nacht kunt zien. De radiant ligt namelijk bij het sterrenbeeld Kleine Beer. Daar komt de naam van de zwerm dan ook vandaan. De vallende sterren suizen met ongeveer 35 kilometer per uur echter aanzienlijk langzamer aan de hemel voorbij dan de Perseïden.

29-12 Maan bij Venus

Wanneer het donker wordt, zien we ze samen aan de horizon stralen: de Maan en Venus. In de schemering, bij een heldere hemel, is dit waarschijnlijk een van de mooiste gezichten die iedereen opvalt, zelfs mensen die niet in astronomie geïnteresseerd zijn. De Maan is op deze avond te zien als een flinterdunne sikkel. Venus straalt in alle pracht.

Januari

4-1 Boötiden

De Boötiden zijn een meteorenstroom uit het sterrenbeeld Ossenhoeder. Het nieuwe jaar begint nog net niet met een astronomisch vuurwerk: ongeveer 120 meteoren per uur razen voorbij. Op deze avond staat de half verlichte Maan nog hoog aan de hemel: Wacht met observeren tot hij onder de horizon is verdwenen. Dan wordt het donker. Aangezien het nu wintertijd is en Ossenhoeder onder de lente- en zomersterrenbeelden valt, komt het sterrenbeeld (en de radiant dus ook) pas na middernacht op. Dan kan de waarneming zeer interessant worden. En vergeet u ook niet warm aan te kleden. Bij meteorenwaarnemingen is geduld een schone zaak.

5-1 Gouden handvat op de Maan

Een fascinerende gebeurtenis: het gouden handvat op de Maan. Als een handvat van licht doorbreekt hij net de terminator. We kijken naar de Mare Imbrium in de buurt van de krater Sinus Iridum en het hoge Montes Jura. De Zon gaat hier aan de licht-/schaduwgrens op. Maar terwijl de krater nog in duisternis gehuld gaat, licht de Zon de cirkelvormige bergtop van het Montes Jura op. Een gouden ring in de duisternis.

18-1 Maan bij Antares

Antares is een rode superreus in het sterrenbeeld Schorpioen. Hij straalt in een intensief rode kleur en valt in de spectraalklassen helemaal onderaan in klasse M. Als Antares op de plek van de Zon zou staan, zou hij voorbij de baan van Mars reiken. Maar vandaag treffen Mars en Antares elkaar enkel optisch aan de hemel. Gebruik deze kans om de rode kleur van beide hemellichamen te vergelijken.

27-1 Venus bij Neptunus

Zo dichtbij en toch zo ver weg: onze buurplaneet Venus staat bij de buitenpost van ons zonnestelsel. Met het blote oog kunnen we echter alleen Venus bewonderen. Met een telescoop zien we minder dan een graad noordelijk echter een kleine blauwe schijf: Neptunus.

28-1 Maan bij Venus

Opnieuw een mooi gezicht: Venus en de smalle, tot 12% verlichte maansikkel. Om ongeveer 20:00 uur MET kunnen we de beide helderste hemellichamen goed volgen voordat Venus ruim 40 minuten later door de atmosfeer trekt en achter de horizon verdwijnt.

Februari

4-2 Gouden handvat op de Maan

Net zoals op 5 januari kunnen we ook vandaag weer het gouden handvat op de Maan waarnemen. Dit is de verlichte top van een ringgebergte van de Montes Jura aan de schaduwkant van de terminator.

10-2 Mercurius in grootste oostelijke elongatie

Mercurius is snel en slechts zelden te zien. Maar vandaag vertoont de ietwat schuchtere planeet zich aan de avondhemel. Hij staat in zijn grootste elongatie tot de Zon en is net nog in de toenemende avondschemering te zien. Daarvoor heeft u echter een goed zicht op de horizon nodig, evenals heldere weersomstandigheden en een verrekijker, waarmee u Mercurius kunt ontdekken.

27-2 Maan bij Venus

Een tweede mooie blik op de maansikkel en Venus in de avondschemering. De pracht van de glanzende en heldere Venus kunnen we inmiddels geruime tijd aan de hemel volgen. De planeet verdwijnt pas tegen 22 uur onder de horizon.

In de komende drie maanden van september tot november zijn er weer een aantal prachtige objecten waar te nemen die ons niet mogen ontgaan. Een bijzondere gebeurtenis waar velen naar uitkijken is de zeldzame Mercuriustransitie voor de Zon. Maar ook andere, kleinere gebeurtenissen zijn zeker de moeite waard.

De nieuwe astronomische infografiek „Astrohoogtepunten herfst 2019“ biedt u een snel en grafisch overzicht. Zo bent u op de hoogte en weet u wat u aan de hemel kunt waarnemen.

In dit artikel leest u een aantal details over de verschillende gebeurtenissen.

September:

1-9: Alfa-Aurigiden

De Alfa-Aurigiden zijn een snelle meteorenzwerm met een snelheid van 65km/s die door de komeet C/1911 Kiess wordt veroorzaakt. Tijdens het hoogtepunt op 1 september zijn ongeveer zes meteoren per uur zichtbaar. De radiant, dus de plek waar de meteoren vandaan lijken te komen, bevindt zich in het sterrenbeeld Voerman onder de ster Capella.

6-9: de Maan bij Jupiter

De Maan staat gedurende deze nacht nog geen 5° van Jupiter vandaan. Reeds in de schemering zien we ze als heldere, dicht bij elkaar staande objecten.

8-9: de Maan bij Saturnus

Bevond de Maan zich twee dagen geleden nog in de buurt van Jupiter, bezoekt hij vandaag de ringplaneet Saturnus. De twee hemellichamen bevinden zich op een afstand van 1,5° van elkaar.

9-9: Golden Handle op de Maan

Op deze avond is het Golden Handle op de Maan te zien. Dit komt zeer zelden voor; slechts bij een maanfase van 83%. Onder dergelijke omstandigheden ontdekken we aan de licht-/schaduwgrens op de Maan een gesloten halve cirkel uit „goud“ licht. Maar waar kijken we dan precies naar? We zien de Mare Imbrium en de krater Sinus Iridum, die door het Montes Jura wordt omringd. Terwijl de krater nog in schaduwen wordt gehuld, wordt de bergtop reeds door de Zon verlicht en zien we het beroemde „handvat“.

10-9: Neptunus in oppositie

Neptunus is een van de buitenste gasreuzen in ons zonnestelsel. Met een afstand van 4,5 miljard kilometer cirkelt de planeet in 165 jaar om de Zon heen. Het duurt 4 uur en 10 minuten voordat zijn licht de Aarde bereikt. Tijdens zijn oppositie is hij in Waterman bijzonder goed te zien. Om 1 uur bereikt hij zijn hoogste punt op ongeveer 36° boven de horizon.

20-9: Maan bij Aldebaran

De afnemende en tot 72% verlichte Maan is in de nacht van 20 september te zien. Aldebaran, de hoofdster van Stier. Aldebaran is een rode reus, een ster die in de laatste fase van haar leven is aangekomen. Ze schijnt 150 keer helderder dan de Zon en is zo groot dat ze tot Mercurius zou komen als ze op de plek van de Zon zou staan.

Oktober

3-10: Maan bij Jupiter

Op deze avond krijgen we iets prachtigs te zien: de Maan staat in de buurt van de heldere Jupiter. De sfeervolle constellatie is vooral tijdens de avondschemering het observeren waard.

5-10: de Maan bij Saturnus

In de vroege avond in Boogschutter, direct boven de horizon, ziet u een samenspel van Saturnus en de Maan.

9-10: Oktober-Draconiden

Uit het sterrenbeeld Draaklijken op 9 oktober vallende sterren te komen. Wat we dan zien is de meteorenzwerm de Draconiden. Wanneer ze aan de hemel voorbij suizen vormen ze zelfs voor astronomieleken een fascinerend schouwspel. De radiant ligt in de buurt van de ster Draconis. De Draak is een circumpolair sterrenbeeld, vandaar dat de radiant zich ‚s avonds op optimaal zichtbare hoogte bevindt.

12-10: Amphitrite in oppositie

In de Griekse mythologie is Amphitrite een zeegodin en de vrouw van Poseidon. Aan de hemel is Amphitrite echter een planetoïde uit de hoofdplanetoïdengordel en staat nu in oppositie. Tussen de Aarde en de planetoïde ligt momenteel 211 miljoen kilometer. Amphitrite houdt zich nu op in Vissen onder het sterrenbeeld Andromeda.

17 oktober de Maan bij de Hyaden

De open sterrenhoop de Hyaden is met zijn 600 miljoen jaar zeer oud en vormt met zijn helderste sterren een V-formatie. Vannacht brengt de Maan een bezoek aan deze sterrenhoop. Overigens behoort de ster Aldebaran niet tot de Hyaden.

20-10: Mercurius in grootste oostelijke elongatie

Mercurius staat in een maximale elongatiehoek van 24°. Aan de avondhemel kunnen wij hem echter niet zien.

21-10:

De Orioniden zijn een kleine meteorenzwerm met ongeveer 25 meteoren per uur. De radiant ligt in het sterrenbeeld Orion in de buurt van de ster Betelgeuze. U kunt de hele maand vallende sterren waarnemen. Het hoogtepunt vindt plaats tussen 20 en 21 oktober.

23-10: de Maan bij Regulus

De smalle maansikkel is op 23 oktober op ongeveer 10 graden afstand van Regulus, de hoofdster van Leeuw, te vinden.

28-10: Uranus in oppositie

Nu krijgt u nogmaals de mogelijkheid een blik te werken op de verafgelegen planeet Uranus. Hij is tijdens zijn oppositie de hele nacht te zien. Met een helderheid van 5,6 mag kunt u hem al door uw verrekijker zien, maar pas met een telescoop herkent u hem als planeet. Hij is te vinden in het sterrenbeeld Ram. Om hem op te sporen trekt u een lijn vanaf de heldere ster Sheratan tot de slechts 4,3 mag zwakke ster Xi1 Ceti in Walvis. Aan het begin van het laatste derde van de lijn naar Xi1 Ceti bevindt zich de planeet.

31-10: de Maan bij Jupiter

Vanavond zien we direct naast Jupiter een smalle en slechts 15% verlichte maansikkel.

November

2-11: de Maan bij Saturnus en Jupiter

Op deze avond zien we een mooie constellatie van de Maan, Saturnus en Jupiter aan de zuidwestelijke horizon.

6-11: Tauriden

De Tauriden zijn een tweedelige meteorenzwerm waarbij slechts 10 meteoren per uur mogen worden verwacht. Wat interessanter is zijn enkele heldere vuurballen die eventueel kunnen voorkomen.

11-11: Mercuriustransitie

Slechts eens in de 13 jaar vindt de volgende gebeurtenis plaats: Mercurius trekt over de zonneschijf. Met een telescoop kunnen wij deze transitie live volgen. Deze begint om 13:35 u, eerste contact om 13:37u, midden om 16:19u, derde contact om 19:02u, en eindigt om 19:04u. Helaas kunnen we alleen de helft van de transitie waarnemen aangezien de Zon al vroeg ondergaat. Let op! Gebruikt u hoe dan ook een geschikt zonnefilter voor uw objectief om waar te nemen. Neem nooit zonder een filter waar! Een waarneming zonder speciaal zonnefilter is gevaarlijk en zal tot zware schade van het netvlies leiden. Wij adviseren u graag.

14-11: Planetoïde Vesta in oppositie

De planetoïde Vesta behoort tot de hoofdplanetoïdengordel en was een van de eerste ontdekte hemellichamen van dit type. Na Pallas is ze met een diameter van 516 kilometer een van de grootste. Op 14 november bereikt Vesta een helderheid van 6,5 mag: daardoor kunt u haar met iedere telescoop vinden en waarnemen. Ze bevindt zich momenteel in het sterrenbeeld Walvis. U kunt haar relatief makkelijk vinden door een lijn vanaf Omicron Tauri (in Stier) ongeveer 2 graden in westelijke richting te verlengen. Een kaart zal het opzoeken vergemakkelijken.

17-11: Leoniden

Op 17 november bereiken de Leoniden hun hoogtepunt. Ze behoren naast de Perseïden tot de beroemdste meteorenzwermen. In bepaalde jaren vielen deze meteoren als waren het regendruppels naar beneden. Dat gebeurt in principe iedere 33 jaar wanneer de aarde in de baan van de wolk van de Leoniden ligt.

In doorsnee jaren bereikt de zwerm op zijn hoogtepunt niet meer dan 20 meteoren per uur. Dit jaar ligt het aantal iets lager met 15 meteoren per uur.

24-11: Jupiter bij Venus en de Maan bij Mars

Gedurende de laatste dagen van november zijn er tegelijkertijd twee constellaties te bewonderen: de Maan en Mars alsmede Jupiter en Venus.

Op de vroege ochtend van 24 november zien we een ragfijne maansikkel, Mars en iets verder naar beneden Mercurius. In de avond bieden Jupiter en Venus in de vroege schemering een mooi gezicht.

28-11: Mercurius in grootste westelijke elongatie

Op 28 november bereikt Mercurius de beste zichtbaarheid in de ochtend van het hele jaar. Hij bevindt zich dan in zijn grootste westelijke elongatie met een hoekafstand van 20 graden tot de Zon. Door de telescoop ziet u dat Mercurius slechts half wordt verlicht.